Σόγια – Μια καλλιέργεια στρατηγικής! | Farmacon

Αυτό όμως χρειάζεται προσοχή διότι προϋποθέτει να μην έχουν χρησιμοποιηθεί στην προηγούμενη καλλιέργεια του βαμβακιού ορισμένα ζιζανιοκτόνα, επειδή η σόγια είναι ευαίσθητη σε κάποιες δραστικές ουσίες και θα έχουμε μειωμένη παραγωγή.

Τέτοιες δραστικές ουσίες είναι το fluοmeturon και το pyriothiobac.

Με κάποιο ρίσκο μπορούμε να καλλιεργήσουμε σόγια μετά από τις δραστικές:  s-metolachlor, pendimethalin, glyphosate, flumioxazin και dimethenamid-p.

Η καλλιέργεια της σόγιας

Η σόγια (επιστημονική ονομασία: Glycine max) είναι φυτό ιθαγενές της Ανατολικής Ασίας, που ανήκει στα είδη των ψυχανθών.

Είναι μονοετές φυτό που έχει χρησιμοποιηθεί στην Κίνα επί 5.000 χρόνια για να προσθέσει κυρίως άζωτο στο έδαφος, στο πλαίσιο της αμειψισποράς.  Προσφέρει το 52% των ελαιούχων σπόρων παγκοσμίως. 

Η σόγια μπορεί να παράγει τουλάχιστον διπλάσια πρωτεΐνη ανά στρέμμα από οποιαδήποτε άλλη μεγάλη καλλιέργεια φυτών ή δημητριακών.

Πού ευδοκιμεί το φυτό της σόγιας

Η σόγια είναι βασικά φυτό των θερμών-εύκρατων κλιμάτων, βραχείας φωτοπεριόδου. Τα φυτά της σόγιας ορισμένων ποικιλιών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη φωτοπερίοδο και στην ένταση του φωτισμού.

Ανάλογα με την ποικιλία διακρίνονται σε βραχείας φωτοπεριόδου και ουδέτερης φωτοπεριόδου.

Ελάχιστη θερμοκρασία για ικανοποιητικό φύτρωμα είναι οι 10-15^oC, ανάλογα με την ποικιλία παρ’ όλο ότι μπορεί να βλαστήσει και σε κάπως χαμηλότερη θερμοκρασία. Ο παγετός καταστρέφει τα φυτά σε όλα τα στάδια ανάπτυξης. Καλύτερη μέση θερμοκρασία ανάπτυξης είναι οι 28-30C.

Τόσο οι υψηλές όσο και οι χαμηλές θερμοκρασίες κατά την αναπαραγωγική περίοδο, είναι επιζήμιες. Θερμοκρασίες μικρότερες από 24^oC καθυστερούν την άνθηση και μεγάλες περίοδοι συννεφιάς επιμηκύνουν τη βλαστική περίοδο σε βάρος της απόδοσης σε καρπό. Σε θερμοκρασίες μικρότερες από 15^oC, δε σχηματίζονται λοβοί απόρριψης των ανθέων και κακής γονιμοποίησης. Σε υψηλές θερμοκρασίες παρατηρείται απόρριψη ανθέων και λοβών και το φαινόμενο είναι εντονότερο όταν οι υψηλές θερμοκρασίες συνδυάζονται με ξηρασία στο έδαφος.

Σε σχέση με το καλαμπόκι η σόγια είναι λίγο ανθεκτικότερη στην ξηρασία. Οι ανάγκες της σε νερό είναι μικρές στα πρώτα στάδια ανάπτυξης και κατά την ωρίμανση και αυξημένες κατά τη διάρκεια της άνθησης και του γεμίσματος των σπόρων.

Επιβλαβή επίδραση στην ανάπτυξη και απόδοση της σόγιας έχει και η κατάκλυση του εδάφους με νερό. Η σόγια δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε έδαφος, αρκεί να εξασφαλίζεται καλή στράγγιση.

Εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα βορίου επηρεάζουν αρνητικά την απόδοση, καθώς η σόγια είναι ευαίσθητη στο στοιχείο αυτό. Η σόγια κατατάσσεται στα φυτά με μέτρια αντοχή στην αλατότητα του εδάφους. 

Εποχή σποράς 

Η σπορά γίνεται Απρίλιο και Μάιο όταν η θερμοκρασία εδάφους ξεπεράσει τους 13^ΟC, σε βάθος 2-4 εκ. με πνευματικές σπαρτικές μηχανές (επιθυμητοί οι δίσκοι σποράς σόγιας).

Αποφεύγουμε την πρώιμη σπορά γιατί:

► Επιβραδύνει το φύτρωμα.

► Αυξάνει το ρίσκο για ασθένειες της ρίζας.

► Επιμηκύνει το στάδιο της βλάστησης πριν την ανθοφορία.

Με τη σπορά εφαρμόζουμε τα κατάλληλα αζωτοβακτήρια. Όπως και τα άλλα ψυχανθή συμβιώνει με αζωτοβακτήρια του είδους Rhizobium και συνθέτει αμμωνία από το ατμοσφαιρικό άζωτο. Για να το κάνει αυτό η σόγια αποτελεσματικά χρειάζεται το δικό της είδος (Rhizobium japonicum).

Αποτυχία της εγκατάστασης των αζωτοβακτηρίων στη ρίζα του φυτού συνεπάγεται μειωμένη παραγωγή, εκτός αν αναπληρωθεί το άζωτο από το διαθέσιμο του εδάφους ή μέσω λίπανσης.

Οι αποστάσεις σποράς που επιλέγουμε είναι 75χ3 εκ. ή 4-50χ4- 5 εκ. ή 25-17χ6-7 εκ., ανάλογα με την ποικιλία, την εποχή και τη μηχανή σποράς.

Επιθυμητός αριθμός φυτών κατά τη συγκομιδή είναι 25.000-50.000 φυτά, ανάλογα με τις συνθήκες καλλιέργειας και την ποικιλία.

Γενικά η σόγια παράγει περισσότερα άνθη παρά λοβούς και μάλιστα σε μεγάλο χρονικό διάστημα. Το γεγονός αυτό την κάνει λιγότερο ευαίσθητη, συγκριτικά με τον αραβόσιτο και άλλα φυτά, σε μικρής χρονικής διάρκειας αντίξοες συνθήκες κατά την περίοδο της άνθισης (Scott and Aldrich, 1970).

Λίπανση

Η σόγια έχει σχετικά υψηλές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία. Από τη συνολική ποσότητα των θρεπτικών στοιχείων που απορροφά το φυτό της σόγιας το 70-80% του αζώτου και του φωσφόρου και το 60% του καλίου, συνήθως κατανέμονται στο σπόρο και κατά τη συγκομιδή απομακρύνονται από τον αγρό.

Οι ανάγκες της σόγιας σε άζωτο καλύπτονται από δύο πηγές:

► το έδαφος και

► τη συμβιωτική αζωτοδέσμευση, όταν υπάρχει το κατάλληλο ριζόβιο στο έδαφος ή έχει γίνει εμβολιασμός.

Γενικά, η εφαρμογή αζώτου κατά τη σπορά δε θεωρείται απαραίτητη.  

Όταν η σόγια καλλιεργείται σε αμειψισπορά με καλλιέργειες που λιπαίνονται ισχυρά και στο έδαφος υπάρχουν τα κατάλληλα ριζόβια ή γίνεται εμβολιασμός, δε χρειάζεται αζωτούχο λίπανση, γιατί ικανοποιεί τις ανάγκες της με την αζωτοδέσμευση και το υπολειμματικό άζωτο του εδάφους.

Μία πολύ μικρή ποσότητα 1-2kg Ν/στρ. μπορεί να βοηθήσει την πρώτη ανάπτυξη των φυτών, πριν αρχίσει η αζωτοδέσμευση, σε πολύ άγονα εδάφη ή σε εδάφη με υπερβολική υγρασία. Προκειμένου να αποφευχθεί η παρεμπόδιση της αζωτοδέσμευσης, το συμπληρωματικό άζωτο που χρειάζεται μπορεί να εφαρμοστεί στα στάδια της αναπαραγωγικής ανάπτυξης του φυτού. Ορισμένες ποικιλίες αντιδρούν στην επιφανειακή λίπανση κατά τη διάρκεια της άνθησης και η αύξηση της απόδοσης οφείλεται στην αύξηση του αριθμού των σπόρων.

Η προσθήκη στοιχείων  φωσφόρου και καλίου σε συνθήκες έλλειψης εκτός από την αύξηση της απόδοσης βελτιώνει και την ποιότητα των σπόρων. Σε φτωχά εδάφη συνιστάται προσθήκη φωσφόρου σε ποσότητα 6-8kg/στρ. και καλίου σε ποσότητα 8-12kg/στρ. Ο φωσφόρος αυξάνει την περιεκτικότητα των σπόρων σε πρωτεΐνη, ενώ το κάλιο αυξάνει την περιεκτικότητα σε λάδι. Συνήθως ο φωσφόρος και το κάλιο ενσωματώνονται στο έδαφος με την τελευταία καλλιεργητική εργασία πριν από τη σπορά.

Στη χώρα μας είναι απαραίτητος ο εμβολιασμός των σπόρων γιατί αφ’ ενός στο έδαφος δεν υπάρχει το κατάλληλο ριζόβιο για την εκμετάλλευση της αζωτοδέσμευσης και αφ’ ετέρου πειραματικά δεδομένα έδειξαν ότι μόνο η αζωτούχος λίπανση δεν ήταν αρκετή για την επίτευξη των μέγιστων αποδόσεων.

Συγκομιδή – Αποθήκευση

Η εποχή της φυσιολογικής ωρίμανσης στη σόγια προσδιορίζεται από:

► την απώλεια του πράσινου χρώματος των λοβών, το οποίο γίνεται κίτρινο ή καφετί,

► την αλλαγή του χρώματος των σπόρων προς το κίτρινο και

► το κιτρίνισμα των φύλλων, τα οποία σταδιακά αρχίζουν να πέφτουν. Η υγρασία των σπόρων είναι περίπου στο 50%. Η συγκομιδή γίνεται 2 με 3 εβδομάδες αργότερα, όταν η υγρασία των σπόρων έχει μειωθεί στο 15% ή λιγότερο, έχουν πέσει όλα σχεδόν τα φύλλα, ενώ οι σπόροι γίνονται σκληροί και δεν χαράζονται με το νύχι.

Σπόροι με υγρασία κατά τη συγκομιδή μεγαλύτερη από 15% χρειάζονται ξήρανση πριν αποθηκευτούν. Εάν η υγρασία του σπόρου είναι μικρότερη από 13% πρέπει να αποφεύγεται η συγκομιδή κατά τις μεσημεριανές ώρες, γιατί αυξάνονται οι απώλειες λόγω τινάγματος.

Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται χωρίς καθυστέρηση, όσο το δυνατόν γρηγορότερα μετά την ωρίμανση, για να αποφευχθούν απώλειες από το τίναγμα των σπόρων.

Βροχερός καιρός ακολουθούμενος από υψηλές θερμοκρασίες επιτείνει το άνοιγμα των λοβών.

Η συγκομιδή της καλλιέργειας γίνεται με θεριζοαλωνιστικές μηχανές. Απώλειες σπόρου 10-20% είναι συνηθισμένες, αλλά αυτές μπορούν να μειωθούν στο 5-6% με τη σωστή ρύθμιση της μηχανής.

Η αλλοίωση του σπόρου της σόγιας κατά την αποθήκευση είναι ταχύτατη, εάν οι συνθήκες δεν είναι κατάλληλες.

Η θερμοκρασία αποξήρανσης πρέπει να μην υπερβαίνει τους 40^oC όταν ο σπόρος προορίζεται για σπορά και τους 55-60% όταν προορίζεται για τη βιομηχανία. Η αποξήρανση γίνεται σταδιακά, γιατί υπάρχει κίνδυνος να προκληθούν ρωγμές στο περισπέρμιο και να αποχωριστούν οι κοτυληδόνες.

Καλλιεργητικές απαιτήσεις

Η θερμοκρασία επηρεάζει όλα τα στάδια ανάπτυξης του φυτού. Μεταξύ των ποικιλιών υπάρχουν διαφορές στο χρόνο φυτρώματος, κι αυτό οφείλεται στη διαφοροποίηση ως προς την ταχύτητα επιμήκυνσης του υποκοτυλίου και την αντοχή της στο ψύχος.

Οι απαιτήσεις του φυτού σε νερό κυμαίνονται από 500 έως 1000mm (βροχόπτωση και άρδευση) και εξαρτώνται από το είδος του εδάφους, τις κλιματικές συνθήκες, τη διάρκεια του βιολογικού κύκλου και το επίπεδο απόδοσης της καλλιεργούμενης ποικιλίας.

Η σόγια μπορεί να καλλιεργηθεί σε όλους τους τύπους εδαφών που έχουν καλή στράγγιση εκτός από τα αμμώδη όπου δίνει λιγότερο καλές αποδόσεις. Μέσης σύστασης εδάφη είναι τα καλύτερα για υψηλές αποδόσεις. Τα αργιλώδη παρουσιάζουν δυσκολίες στη σπορά και το φύτρωμα, αλλά όταν φυτρώσουν τα φυτά προσαρμόζονται πάρα πολύ καλά επίσης, η παραγωγή είναι πολύ καλή και στα οργανικά εδάφη.

Το καλύτερο pH του εδάφους είναι από 6-6,8 για τον καλό εμβολιασμό και ανάπτυξη του φυτού. Σε pΗ>7,5 είναι πιθανόν να δημιουργηθούν προβλήματα διαθεσιμότητας Fe, Mn, Cu, Ζn.

Εν ολίγοις, η φροντίδα της σόγιας απαιτεί:

► Εδάφη με καλή αποστράγγιση εκτός από τα αμμώδη όπου δίνει λιγότερο καλές αποδόσεις.

► Μέσης σύστασης εδάφη είναι τα καλύτερα για υψηλές αποδόσεις.

► Καλύτερη μέση θερμοκρασία ανάπτυξης είναι οι 28-30oC.

► Ο παγετός καταστρέφει τα φυτά σε όλα τα στάδια ανάπτυξης

► Ανάγκες σε νερό μικρές στα πρώτα στάδια ανάπτυξης και κατά την ωρίμανση και αυξημένες κατά τη διάρκεια της άνθησης και του γεμίσματος των σπόρων.

► pH εδάφους κοντά στο 6-6,8

Φυτοπροστασία

Στη βιβλιογραφία αναφέρονται διάφορα έντομα, μύκητες, βακτήρια, ιοί και νηματώδεις που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές απώλειες μέχρι και ολική καταστροφή της παραγωγής της σόγιας.

Κάποιες από τις σημαντικότερες ασθένειες και σημαντικότερους εχθρούς, αναφέρονται παρακάτω:

✔ Εχθροί

► Σιδηροσκώληκες (Agriotes spp.):

Οι προνύμφες με το χαρακτηριστικό κιτρινοκαφέ χρώμα προσβάλλουν τους σπόρους στο στάδιο του φυτρώματος και τα μικρά φυτά της σόγιας κοντά στο λαιμό. Καταπολεμούνται με τη χρήση εντομοκτόνων εδάφους πριν από τη σπορά.

► Βρωμούσες (Nezara viridula):

Οι νύμφες και τα ακμαία του εντόμου μυζούν τους χυμούς από τους λοβούς και τους σπόρους. Έντονη, πρώιμη προσβολή μπορεί να καταστρέψει εντελώς την παραγωγή. Αντιμετωπίζονται με ψεκασμούς με εντομοκτόνα.

Τετράνυχος (Tetranychus urticae): Ζει στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και κάτω από τον ιστό που σχηματίζει. Σε προχωρημένη προσβολή τα φύλλα κιτρινίζουν, γίνονται καστανά και πέφτουν. Αντιμετωπίζεται με ψεκασμούς με ακαρεοκτόνα.

✔ Ασθένειες

► Σκωριάσεις (Phakopsora pachyrhizi)

Οι κηλίδες εμφανίζονται και στις δυο επιφάνειες των φύλλων, στους μίσχους και το στέλεχος. Στο αρχικό στάδιο της προσβολής οι κηλίδες μπορεί να μπερδευτούν με τις κηλίδες της βακτηριακής φλύκταινας. Με την έναρξη της προσβολής εμφανίζονται στα φύλλα χλωρωτικές σταχτοκάστανες ή κοκκινοκάστανες κηλίδες, οι οποίες μεγαλώνουν και σχηματίζουν πολυγωνικές χαλκόχρους ή καστανές κηλίδες μεγέθους 1mm. 

► Περονόσπορος (Peronospora manshurica)

Η προσβολή εμφανίζεται στην άνω επιφάνεια των νεαρών φύλλων ως ανοιχτοπράσινες ή ανοιχτοκίτρινες κηλίδες, οι οποίες όταν προχωρήσει η προσβολή μεγαλώνουν, γίνονται κιτρινωπές και που δεν έχουν χαρακτηριστικό σχήμα και καθορισμένα όρια. Οι κηλίδες αργότερα γίνονται σταχτί καφέ με κιτρινοπράσινο περιθώριο. Στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, ιδιαίτερα όταν καιρός είναι βροχερός, οι κηλίδες καλύπτονται από δέσμες κονιδιοφόρων πράσινο-κοκκινωπής αποχρώσεως. 

► Ωίδιο (Microsphaera diffusa)

Στις κοτυληδόνες, τα φύλλα, το στέλεχος και το περικάρπιο, εμφανίζονται λευκά σαν πασπαλισμένα με σκόνη τμήματα, τα οποία είναι μίγμα υφών και κονιδίων. Τα τμήματα αυτά με την πρόοδο της ασθένειας μεγαλώνουν, ενώνονται και καλύπτουν όλη την επιφάνεια του προσβεβλημένου μέρους του φυτού. Τα φυτά μπορεί να παρουσιάσουν χλώρωση, πράσινες νησίδες ή τμήματα σαν από σκουριά όπως και αποφύλλωση, ενώ σε άλλες περιπτώσεις ο μύκητας μπορεί να αναπτύσσεται χωρίς κανένα εξωτερικό σύμπτωμα στο φυτό. 

► Καστανή κηλίδωση (Septoria glycines) 

Η καστανή κηλίδωση είναι κυρίως ασθένεια των φύλλων, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και στους σπόρους, το στέλεχος ή το περικάρπιο. Στις δυο επιφάνειες των φύλλων εμφανίζονται καστανές κηλίδες μεγέθους μέχρι 4mm Τα προσβεβλημένα φυτά γίνονται γρήγορα κιτρινωπά και πέφτουν. Κατά τη διάρκεια ζεστού και υγρού καιρού, η ασθένεια προχωράει από τα κατώτερα στα ανώτερα φύλλα. Προς το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου τα φύλλα παίρνουν χρώμα σκουριάς και πέφτουν πρόωρα.

► Κηλίδωση των φύλλων (Cercospora sojina)

Η ασθένεια «μάτι του βατράχου» είναι ασθένεια κυρίως του φυλλώματος αλλά μπορεί να προσβάλλει και τους σπόρους, το στέλεχος ή το περικάρπιο. Αρχικά στην πάνω επιφάνεια των φύλλων εμφανίζονται μικροσκοπικές στρογγυλές κηλίδες. Με την πρόοδο της προσβολής το κεντρικό τμήμα των κηλίδων παίρνει ελαιώδη-σταχτί απόχρωση και περιβάλλεται από μια στενή ζώνη κοκκινοκάστανης αποχρώσεως. Στην επιφάνεια των κατώτερων φύλλων, οι κηλίδες είναι σκοτεινότερου καστανού ή σταχτί χρωματισμού. Στο κέντρο των κηλίδων και κυρίως στην κάτω επιφάνεια αυτών αναπτύσσονται κονιδιοφόροι μαύρης αποχρώσεως. 

► Αλτερνάρια

Ό μύκητας προσβάλλει τα φύλλα της σόγιας όπου δημιουργούνται καστανές ομόκεντρες κηλίδες 0,5-2,5 cm, οι οποίες όταν ενωθούν μεταξύ τους σχηματίζουν μεγάλες νεκρωτικές κηλίδες. Παρά τη συμπτωματολογία, δε συγκαταλέγεται στις ασθένειες γιατί συνήθως παρουσιάζεται προς το τέλος του βιολογικού κύκλου του φυτού, οπότε είναι πολύ αργά για να επιφέρει μείωση της παραγωγής.

✔  Ασθένειες του σπόρου

► Κερκόσπορα (Cercospora kikuchii)

Τα φύλλα των προσβεβλημένων φυτών φαίνονται αρχικά σαν δερματώδη κάτω από το ηλιακό φως με ελαφρώς κοκκινωπή απόχρωση. Αργότερα εμφανίζονται κοκκινωπές ανώμαλες κηλίδες και στις δυο επιφάνειες των φύλλων επίσης, μπορεί να. παρατηρηθεί και νέκρωση των νεύρων των φύλλων. Μαζική μόλυνση του φυτού έχει ως αποτέλεσμα τη γρήγορη χλώρωση και νέκρωση των ιστών των φύλλων και τη φυλλόπτωση των ανώτερων νεαρών φύλλων.

► Σήψη λοβού και στελέχους (Diaporthe phaseolorum)

To πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι η εμφάνιση επιμήκων-γραμμικών συσσωμάτων μαύρων πυκνιδίων του μύκητα στο στέλεχος, στους μίσχους και στους λοβούς. Η ασθένεια αρχικά εμφανίζεται στους μίσχους των κατώτερων φύλλων και σε σπασμένους βραχίονες του φυτού. Στο στέλεχος και τους βραχίονες, μετά τη νέκρωση του φυτού, σχηματίζονται πυκνίδια. Σοβαρότερη είναι η προσβολή των σπόρων από το μύκητα, οι οποίοι παρουσιάζουν ύστερα από αυτή σχισίματα στην επιφάνειά τους, ζαρώματα και συνήθως καλύπτονται από άσπρη μούχλα. Οι προσβεβλημένοι σπόροι δεν έχουν βλαστική ικανότητα.

Υπενθυμίζουμε πως:

Σε περίπτωση καλλιέργειας «ανάγκης» της Σόγιας, έπειτα από αποτυχία της καλλιέργειας του βαμβακιού, πρέπει να προσέξουμε να μην έχουν χρησιμοποιηθεί στην προηγούμενη καλλιέργεια του βαμβακιού ορισμένα ζιζανιοκτόνα!

Επειδή η σόγια είναι ευαίσθητη σε κάποιες δραστικές ουσίες, θα πρέπει να αποφευθούν οι δραστικές ουσίες: fluοmeturon και pyriothiobac.

Ενώ με κάποιο ρίσκο μπορούμε να καλλιεργήσουμε σόγια μετά από τις δραστικές:  s-metolachlor, pendimethalin, glyphosate, flumioxazin και dimethenamid-p.

Βιβλιογραφία:

Kelly και George 1998, Weiss 2000

Braswell, Lewis R., et al. “Effect of Diuron and Fluometuron on Grain Sorghum and Soybean as Replacement Crops Following a Cotton Stand Failure.” JOURNAL OF COTTON SCIENCE 19.3 (2015): 613-621.